ESER (İSTİSNA) SÖZLEŞMESİ UNSURLARI ve TARAFLARIN EDİMLERİ

Genel Hatları ile Eser (İstisna) Sözleşmesi

​Hukuk sistemimizde oldukça spesifik bir kavram olan eser diğer bir adıyla istisna sözleşmesi; süreci esas almayıp belli sonuçları esas alan ve bundan dolayı da diğer iş görme sözleşmelerinden ayrılan bir sözleşmedir. Çoğu sözleşme tipinde olduğu gibi eser sözleşmesinin de unsurları karşılıklı olarak eser meydana getirme, ücret ödeme ve anlaşmadır. Yüklenici bir eser meydana getirmeyi üstlenirken iş sahibi ise ücret ödeme ile yükümlüdür.

Tarafların Asli Borçlarından Ne Anlaşılmalıdır ?

​Yüklenici tarafından meydana getirilen şey maddi bir varlık -ev yapma- olabileceği gibi maddi olmayan bir varlık -şarkı söyleme- da olabilir. Hatta insan vücuduna yapılan botoks gibi estetik müdahaleler de eser sözleşmesinin örneklerini teşkil eder.

​İvazlı olarak yapılan bir eser sözleşmesinin esaslı unsuru pek tabii ücrettir. Tarafların ücret ödeme noktasında anlaşmış olmaları yeterli olup anlaşmanın açık olmasına dahi gerek yoktur. Uygulamada ücret ödenmesinin zımnen kararlaştırılmış olması ve ücretin belirlenebilir olması yeterlidir. Tarafların iradelerinin esas alındığı bu sözleşme tipinde şekil şartı da bulunmamaktadır. Ancak eser sözleşmesinin konusu taşınmaz ise sözleşme de resmi şekle tabidir.

Yüklenicinin ve İş Sahibinin Asli Borçları

​Yüklenicinin en temel asli borçları; eser meydana getirme, özen ve sadakat borcu, işe zamanında başlama ve devam etme borcu, eserin teslimi ve ayıba karşı tekeffül iken iş sahibinin tek borcu ise ücret ödemedir.

​Türk Borçlar Hukuku temelli sözleşme tiplerinde sözleşmelerin nispiliği ilkesi gereğince taraflar borçlarını bizzat ifa ile yükümlüdürler. Bu nedenledir ki yüklenici eseri ; şahsen veya yönetimi altında , araç ve gereçleri temin ederek eseri bizzat yapmak zorundadır. Ancak hukukun her alanında olduğu gibi burada da çeşitli istisnalar vardır. Şayet meydana getirilen eserde yüklenicinin şahsi özellikleri önem atfetmiyorsa veya iş sahibi ile yüklenici arasında işin alt yükleniciye de bırakılabileceği noktasında anlaşma yapılmışsa yüklenici, eseri bizzat ifa ile meydana getirmeyebilir. Ancak burada önemle belirtmek isteriz ki iş sahibi ile alt yüklenici arasında bir ilişki yoktur. Tarafların karşılıklı muhatap olacağı tek durum yüklenicinin eserin zamanında ifa edileceğini iş sahibine ayrıca taahhüt etmesi halidir. İş sahibinin bu kapsamda doğrudan alt yükleniciye ödeme yapması da söz konusu değildir.

​Yüklenicinin belki de en önemli borcu işe zamanında başlama ve işi devam ettirme borcudur. Eser zamanında teslim edilmez ise temerrüt hali ortaya çıkacak ve bunun sonucunda iş sahibine sözleşmeden dönme hakkı verecektir. Temerrüt halinde iş sahibi yükleniciye ihtarname çekerek mehil vermekle yükümlüdür. Verilen mehil sonunda dahi iş yapılmazsa iş sahibi sözleşmeden dönme hakkını kullanarak sözleşmeyi baştan itibaren geçersiz hale getirir ve tarafların birbirlerine verdikleri iade edilir.

​Meydana getirilmiş eserin teslimi ile yarar ve hasar iş sahibine geçer ve ayıba karşı tekeffülden kaynaklı muayene ve ihbar süreleri ile zamanaşımı süreleri işlemeye başlar. Teslimle beraber kural olarak yüklenicinin alacağı muaccel olur.

Eserin Zamanında Teslim Edilmemesi ve Sonuçları

​Eserin ifa günü kararlaştırılmış veya ifa gününü belirleme yetkisi taraflardan birine bırakılmışsa ve bu kimse ifa gününü belirlemiş ise ; ifa günü geldiğinde eser teslim edilmezse ihtara gerek kalmaksızın temerrüt söz konusu olur. Ayrıca kanun koyucu böyle bir durumda yüklenicinin kusurunu da aramamaktadır. Şayet yüklenici, iş sahibinin kusurundan ötürü temerrüde düşmüşse teslim süresi haklı gecikme süresi kadar uzatılmaktadır. Temerrüde düşen yüklenici tazminat ödemekle yükümlü olduğu gibi temerrüt halinde eser kaza neticesiyle yok olsa dahi iş sahibine karşı sorumlu olmaktadır.

​İş sahibi temerrüde düşen yükleniciye karşı;

- Gecikmiş ifa ve tazminat

- Aynen ifadan vazgeçip müspet zararın tazmini

- Sözleşmeden dönme ve menfi zararın tazmini

- Cezai şartı talep etme gibi seçimlik haklara sahiptir.

Eser Sözleşmelerinde Borca Aykırılık Hali Karşımıza Nasıl Çıkmaktadır ?

​Borca aykırılık halleri genel borca aykırılık halleri olabileceği gibi ifa yardımcısının fiillerinden de kaynaklı olabilmektedir. Asıl yüklenicinin alt yüklenici sorumluluğu ifa yardımcısı sorumluluğuna girmekte iken asıl yüklenicinin iş sahibine karşı sorumluluğu genel borca aykırılık hali olarak karşımıza çıkmaktadır.

​Özen ve sadakat borcu kapsamında basiretli bir yüklenici; malzemeyi özenle kullanacak, malzemeye ilişkin gerekirse hesap verecek, artan malzemeyi iş sahibine iade edecek, kendisi ve yardımcılarının iş için yeterli olup olmadığını değerlendirecek ve malzeme ayıplı ise ya da eseri ayıplı bir biçimde ortaya çıkaracaksa bu durumu iş sahibine ihtar etmelidir.

​Eserin ayıplı olacağı kesin bir şekilde anlaşılıyorsa ve bu duruma sebebiyet veren yüklenicinin bir kusuru varsa yükleniciye eserdeki ayıbın düzeltilmesi için mehil verilmeli eğer düzeltilmezse işin başka bir yükleniciye devredileceği bildirimi yapılmalıdır. Böyle bir devir ihtimalinde pek tabi tüm masraflar yükleniciye ait olacaktır.

Eser Sözleşmesi Hangi Hallerde Sona Ermektedir ?

1. Keşif Bedelinin Aşırı Ölçüde Aşılması Nedeniyle Sözleşmeden Dönme ve Şartları

Keşif bedeli yaklaşık olarak tespit edilmiş ve sözleşme sonunda bedel aşırı olarak aşılmışsa ve keşif bedelinin fahiş miktarda aşılmasına iş sahibi sebep olmamışsa sözleşmeden dönülebilir.

2. Yüklenicinin Zararının Tamamen Tazmin Suretiyle Feshi

İş sahibi eserin tamamlanmasından önce yapılmış olan kısmın bedelini ödeyerek ve yüklenicinin bütün zararlarını karşılayarak sözleşmeyi feshedebilir.

3. İfa İmkansızlığı Nedeni İle Sözleşmenin Feshi

Eser, teslimden önce umulmayan bir olay sonucunda yok olmuşsa ve bu durumda iş sahibinin bir kusuru yoksa sözleşmenin feshi mümkündür. Bu ihtimalde hasar yükleniciye ait iken hasarın iş sahibine ait olduğu iki durum vardır:

İlk olarak şayet yüklenici tehlikeleri iş sahibine ihtar etmişse ve ikinci olarak iş sahibi eserin teslimi noktasında temerrüde düşmüşse bu hallerde hasara iş sahibi katlanacaktır.

4. İş Sahibinin Şahsından Kaynaklı Meydana Gelen Olaylardan Ötürü Sözleşmenin Feshi

Bu hale örnek olarak da eserin tamamlanmasının imkansızhale gelmesi veya iş sahibinin şahsından kaynaklı veya herhangi bir tehlike halinden kaynaklanan umulmadık olayları gösterebiliriz.

5. Yüklenicinin Ölüm veya Yeteneğini Kaybetmesi Halinde de Sözleşme Sona Ermektedir.

Eser, yüklenicinin kişisel yeteneğine dayanıyorsa ve yüklenicinin herhangi bir kusuru yoksa iş sahibi eser sözleşmesini sona erdirebilir. Ancak iş sahibi aynı zamanda eğer varsa yapılan ve kullanılmaya elverişli kısmı kabule ve ücretini ödemeye mecburdur. Yüklenici kusurluysa ya da imkansızlık yüklenicinin temerrüdünden sonra ortaya çıktıysa iş sahibinin zararı tazmin edilerek sözleşme sonlandırılır.